Verschillen Russische emigranten van toen met die van nu?

Russische emigranten in Oslo (ca. 1929)

Ongeveer een half miljoen Russen zijn vanaf 2012 naar Europa gekomen. De eerste uittocht kwam op gang door de negatieve invloed van Poetin. De grote aantallen begonnen in 2022 vanwege de grootschalige oorlog in Oekraïne. Het vertrek uit Rusland levert een schuldgevoel op. En dit schuldgevoel heerst niet alleen onder de laatste golf, maar straalt ook af op eerdere emigranten uit de Sovjet-Unie.

De Russische Revolutie in 1917 was het begin van de burgeroorlog tussen de tsaristisch gezinde ‘Witten’ en de ‘Roden’, de bolsjewieken. De Roden wonnen de strijd en de exodus van Witten en andere Russen die niet wilden leven in de nieuwe ‘heilstaat’ volgde. Dit hield in het achterlaten van bezit, familie en vriendenkring. Zonder inkomen met alleen wat kleren in een koffer en misschien een manuscript als je schrijver was. Het inburgeren in Europa moest gelijk beginnen, in een land waarvan je de gebruiken niet kende en de taal niet sprak - met misschien wat basale kennis van het Engels en in het achterhoofd de hoop op terugkeer naar het vaderland. Maar omdat de Sovjet-Unie levensvatbaar bleek werden de koffers waarmee ze gevlucht waren gaandeweg uitgepakt. Er ontstonden in Parijs, Berlijn en Praag bloeiende Russische gemeenschappen die zich gingen beschouwen als de schatbewaarders van het prerevolutionaire Rusland. Ze werden 'Russischer dan de Russen'. 

Nu Rusland weer langzaam teruggaat naar een totalitaire staat - met alle imperialistische ambities van dien - komt er weer een exodus op gang. Want van Russen wordt verwacht dat zij ook op het slagveld hun leven willen geven. Deze exodus gaat gemakkelijker omdat de goed opgeleide Rus veel meer over Europa en de wereld weet en vaak redelijk goed Engels spreekt, veel beter dan in 1917. Men vindt werk, krijgt kinderen die naar school gaan en dan Europese kinderen worden. Zij settelen zich voorgoed. Bij de vaak Poetingezinde Russen die achtergebleven zijn en nauwelijks weet hebben van de opvattingen in het Westen over de oorlog, leidt het contact met de emigranten vaak tot heftige meningsverschillen. Zij zijn wellicht jaloers omdat men denkt dat de uitgeweken Rus het beter heeft dan die in Rusland. Daarmee wordt de vertrokken Rus gedegradeerd tot iemand die Rusland in de steek heeft gelaten. Misschien is dit ook het begin van het schuldgevoel dat bij vertrekkers kan ontstaan. Een Rus blijft in zijn hart meestal patriottisch én Rus, waar hij ook gaat.

In ieder geval voelt een deel van de huidige vluchtelingen zich schuldig omdat er een besef is gegroeid dat zij de oorlog niet wisten te voorkomen. En opmerkelijk genoeg delen zij dit schuldgevoel met de gevluchte Russen uit de Sovjettijd. Volgens de al eerder geëmigreerde Russische schrijver Masja Gessen hadden uitgeweken Russen in de Sovjetperiode vooral de droom van een betere toekomst in het Westen, terwijl de huidige vluchtelingen vóór alles wegvluchten van een zeer zwart Rusland. In RAAM citeert de eveneens gevluchte schrijver Andrej Archangelsky de Russische schrijver Maria Stepanova: “Zelfs als ze al in 1978 naar Duitsland of de Verenigde Staten zijn verhuisd, delen [Russen] nu allemaal hetzelfde gevoel: wij hebben niet langer de mogelijkheid om alleen onszelf te vertegenwoordigen. Voortaan behoren we allemaal tot die groep mensen die ‘dit’ gedaan hebben.” Met ‘dit’ bedoelt Maria Stepanova het kwaad, de agressie tegen Oekraïne.’ Geen enkele Rus in het Westen kan volgens haar zijn handen nog in onschuld wassen. Het gevoel ‘gefaald te hebben’ in het voorkomen van de oorlog is vaak ook wat het gastland hen verwijt.

Verwante blogs:

Willen Russische migranten eigenlijk terug? (april 2021)

Moet de intelligentsia in Rusland gaan of blijven? (juli 2023)

Youtubefilmpje: 'Navalnaya And Other Russian Opposition Figures Lead Anti-Putin Protest In Berlin' (Radio Free Europe/Radio Liberty, 17 november 2024)