Hoe word je een 'foute' Russische schrijver?
Het begint gek genoeg meestal met een aanklacht van 'verontruste burgers'. Maar die verontrusting wordt wel geïnitieerd door de politiek. Onlangs werd de Nobelprijswaardig geachte Vladimir Sorokin (1955) in Rusland tot 'terrorist' en 'extremist' uitgeroepen en mag hij in eigen land niet langer worden uitgegeven. Maatschappelijk protest ging eraan vooraf. Is het omdat deze Russische schrijver zich afvraagt waarom het leven voor zijn landgenoten altijd vol vernedering en geweld is? En is het omdat dit bij hen geen afschuw oproept maar, in zijn woorden, zelfs verrukking? Die bevreemdende verrukking bij vernedering en geweld vormt namelijk het hoofdthema van zijn werk en doet gewone personages ontpoppen als losbandige onmensen. Of komt het omdat de anti-oorlogsgezinde Sorokin de Russische invasie van Oekraïne in hetzelfde amorele licht beziet, namelijk als "het doden van je eigen moeder"? Het uitsluiten van een schrijver, hoe verloopt dat tegenwoordig in Rusland?
Underground-auteur Sorokin schrijft al vanaf de jaren '70 controversiële literatuur die in de Sovjettijd eveneens niet mocht worden verkocht. Zijn boodschap aan een propagandistisch Kremlin is altijd geweest: de Russische taal is geen exclusief staatsdomein. Kennelijk beschouwde de postsovjetoverheid van de jaren '90 Sorokin nog als een soort sjamaan of heremiet, persoonlijkheden die je in Rusland liever niet krenkt. Zijn uiterlijk en karakter zijn er ook naar. Sinds Poetin aan de macht is wordt hij echter steeds meer verguisd en gecensureerd. Tegelijkertijd lezen veel Russen - met hun vaak bijzondere gevoel voor het absurde - zijn romans en verhalen nog altijd graag. Volgens nieuwssite Raam op Rusland gaat de grap rond dat Poetin zijn plannen maakt op basis van Sorokins boeken: zijn werk wordt zelfs profetisch genoemd. In De dag van de opritsjnik (2006) schuift de schrijver twee gruwelijke perioden gewoon over elkaar: het Rusland van Ivan de Verschrikkelijke en dat van de nabije toekomst in 2028. In Telluria uit 2014 voeren vechtrobots een eindeloze oorlog aan de Russische grenzen, welke doet denken aan de huidige drone-oorlog in Oekraïne.
De onconventionele 'sjamaan' Sorokin werd door Poetin kennelijk met rust gelaten zolang hij zich niet publiekelijk tegen de oorlog uitsprak. Maar nu zegt hij ronduit: "Wij Russen zijn allemaal verantwoordelijk". De New York Times schrijft: "He envisioned a nightmarish, dystopian Russia. Now he fears living in one." Er loopt een duidelijke lijn van de 'foute' Sovjetschrijver naar schrijvers in het Poetintijdperk. Eerst hitst de staat 'het volk' op tegen een onvoldoende regeringsgezinde schrijver. Vervolgens gaan Russen Sorokin "een pornograaf" noemen die "de familiewaarden schendt". Daarna verklaart de staat hem tot volksvijand en wordt hij uitgespuugd. Op de 'foute' lijst stonden reeds de eveneens in het Westen publicerende schrijvers Boris Akoenin, Dmitri Bykov, Dmitri Gloechovski en Ljoedmila Oelitskaja. Tegenwoordig ondersteunt geen enkele bekende schrijver het Kremlin nog. Gelukkig gaat Sorokin - nu vanuit het buitenland - gewoon door met zoeken naar het in zijn ogen meest passende vocabulaire om de waarheid over Rusland te beschrijven. Op dit moment wordt van hem in de VS boek na boek in het Engels vertaald.
Verwante blogs:
Wat kan een Russische 'buitenlandse agent' nog wel? (nov. 2023)
Het ongemakkelijke oorlogsdagboek van een Moskouse schrijver (nov 2023)
Youtupefilmpje over Vladimir Sorokin en De dag van de opritsjnik, juni 2022, Duitstalig, Arte-Metropolis, klik op 'Bekijken op youtube'!
Reacties