Levensmoe in Poetins Rusland
De directe aanleiding voor dit blog is de documentaire How to Save a Dead Friend (2022) van Maroesja Syroechkovskaya, nu te zien in de bioscoop. In de documentaire hebben de Moskouse Syroechkovskaya en haar vriend Kimi Morev het over een tiental bevriende millennials die zelfmoord hebben gepleegd. Als 16-jarige dacht Maroesja dat al haar leeftijdgenoten voortdurend vochten tegen de wens om uit het leven te stappen. Het is 2005, Vladimir Poetin is vijf jaar president en de documentairemaker is er zeker van dat haar levensmoeheid nooit meer overgaat. Maar dan wordt Kimi haar grote liefde. Zij zijn even oud, hebben dezelfde spoken in hun hoofd en littekens op hun polsen. Samen leggen zij de jaren met elkaar vast, 'uit verveling'. De documentaire is zo indringend omdat je vanaf het begin weet dat Kimi het niet zal overleven. Waarom is het Russische zelfmoordcijfer al zo lang zo verontrustend hoog? En wat kunnen we zeggen over de suïcides ten tijde van Poetin?
Syroechkovskaya, geboren in het jaar van de val van de muur in 1989, geeft met haar documentaire de generatie millennials een verontrustend getormenteerd gezicht. In How to Save a Dead Friend is de toekomst volledig afwezig: alles draait erom de tijd door te komen en te overleven, het liefst met drugs, harde muziek en ook met politiek. Syroechkovskaya zegt in 2022 in een interview: "Van de jaren nul tot ongeveer 2014 waren er zoveel protesten, en zag je zoveel mensen op straat. En dan denk je: oké, goed, met zulke aantallen kunnen we misschien iets veranderen. Maar er is niks veranderd... Rusland is voor de depressieven." Om die laatste uitspraak bouwde ze haar documentaire, die is samengesteld uit homevideo’s, reportages van politieke protesten en intieme scènes. Hoop op een beter leven had ook Kimi niet en jezelf snijden vonden hij en Maroesja normaal. Veel Russen lijken al heel lang niet te geloven in een betere toekomst.
De socioloog Durkheim publiceerde in 1897 Le suicide, étude de sociologie, waarin hij al liet zien dat zelfs zoiets persoonlijks als zelfmoord mede wordt veroorzaakt door maatschappelijke omstandigheden. En Rusland genereert hiervoor een beangstigend goede voedingsbodem. Niet voor niks voerden grote 19de eeuwse Russische schrijvers vaak personages op met zelfmoordneigingen. Denk aan Svidrigailov in Dostojevki’s Misdaad en Straf, Nezjdanov in Toergenjevs Roedin en Konstantin in Tsjechovs De Meeuw. Svetlana Alexijevitsj schreef in 1993 Betoverd door de dood, met elf verhalen over Russen die na de ineenstorting van de Sovjet-Unie zelfmoord hadden gepleegd of daartoe een poging ondernamen. De grote omwentelingen in de jaren '90 lieten veel Russen met lege handen achter: alleen al in 1991 beroofden zo'n 60.000 mensen zich van het leven. En de huidige situatie kenschetst Maxim Osipov als volgt: "Voor idealen is geen plaats, tegen de slechte gezondheid van de Russische populatie lijkt geen kruid gewassen: verslavingen en drankzucht tieren welig; mensen sterven jong."
Vermoedelijk heeft de Oekraïne-oorlog het zelfmoordcijfer weer doen stijgen, maar objectieve cijfers zijn niet te vinden. De Russische romanschrijver Alexander Snegirjov schetst de sfeer in Moskou direct bij aanvang van de oorlog als volgt: “Heel Rusland, met z’n allen zijn we moe van onszelf, ons zware lot, de moeilijke geschiedenis, de verliezen, van de rijkdom, we zijn het leven moe." Om dan te vervolgen: "En daarom besloten we een oorlog te ontketenen, om met een spectaculaire klap dood te gaan. Niet langzaam en pijnlijk, maar net zoals we leefden: snel, flitsend, schandalig…" Ook Maroesja en Kimi leefden snel, flitsend, schandalig. Kimi stierf uiteindelijk aan een overdosis, Maroesja gebruikte haar camera als schild tegen teveel emoties en overleefde. Wat valt er nog meer over te zeggen?
Verwante blogs:
Waarom lijden Russen zoveel meer dan wij? (okt. 2016)
Hoe Russen soms overleven...of toch niet? (nov 2020)
Youtubefilmpje: trailer van How to Save a Dead Friend (2022) van Marusja Syroechkovskaya
Youtubefimpje: interview in 2022 met regisseur Marusja Syroechkovskaya
Reacties