Een grap uit de Sovjettijd ging als volgt: Een Rus vraagt aan een andere Rus: “Wat is het hoogste gebouw van Moskou?" Het antwoord: “Het gebouw van de KGB. Vanuit de kelder kun je Siberië al in de verte zien liggen." Of dit soort cynische grappen ook in het huidige Rusland rondgaan kan men zich afvragen. De KGB bestaat niet meer en de repressie heeft een andere vorm gekregen. Ik sprak laatst een vriendin die op familiebezoek was geweest in de stad ‘T’ in Siberië. Zij woont en werkt al jaren in Nederland. Bij elk bezoek aan haar geboortestad zoekt zij haar oude vrienden van de universiteit op. Echter, bij het laatste bezoek kwam het gesprek niet meer echt op gang.
Men vindt het blijkbaar prettiger om nergens meer over te praten, de kop in het zand te steken en het officiële Russische standpunt te laten voor wat het is. Ondanks dat men wel weet wat dat inhoudt: homoseksualiteit is verboden, feminisme is een extreme ideologie, politieke opvattingen anders dan de officiële komen altijd van dissidenten die gearresteerd worden, niet-officieel nieuws over het leger is ‘nepnieuws’ en van de verspreiders daarvan mogen huis en andere bezittingen worden afgenomen. Zij worden ‘buitenlandse agenten’ die verplicht zijn inkomsten op te geven van verkoop van huis of auto. Zij moeten renteopbrengsten van depositorekeningen op een speciale roebelrekening bij Russische banken stallen. Ook de martelpraktijken in gevangenissen zijn min of meer bekend. De dreiging om te moeten dienen in het leger brengt veel Russen tot wanhoop. De autoriteiten organiseren Stalinachtige showprocessen om desertie tegen te gaan. Samengevat is de algemene boodschap voor de Russen: “Zwijg of word een volksvijand.”
Zou Poetin terug willen naar de Stalintijd, gezien alle repressie? Je zou het gaan denken. Poetin bestempelt tegenstanders als bezeten door duivelachtige westerse invloed. ‘Afrekenen’ met tegenstanders is het Russische zelfreinigend vermogen geworden. Deuren worden beklad met teksten als: “Hier wonen verraders”. Een voorbeeld van de moderne staatspropaganda is de recente film Buitenlandse agenten (2025) van Arkadi Mamontov, die sprekend lijkt op de propaganda uit de Sovjettijd. Hoe moet een gezonde staat zich ontdoen van zijn tegenstanders? Een ander voorbeeld is de staatsvideo uit 2024 30 jaar vooruit. Rusland in 2054. Het beeld dat hier wordt geschetst lijkt op de utopie van de heilstaat uit de Stalintijd, met alle opoffering die nodig is om van Rusland een moderne staat te maken. Rusland als een verbindende schakel in een multipolaire wereld van de toekomst, Russische kunst op topniveau, de Trans Siberische Spoorlijn getransformeerd tot een hogesnelheidslijn naar Vladivostok. De Noordelijke zeeroute zal veel geld opleveren en de Russische mens zal zich in positieve zin onderscheiden van andere volken op deze wereld.
Je kunt op dit moment niet zeggen dat de huidige repressie op gelijk niveau staat met die uit de Sovjettijd. Poetin weet maar al te goed dat hij daarin het jonge deel van de Russen niet mee zal krijgen. Gorbatsjov is daarvoor een te belangrijk draaipunt gebleken in de geschiedenis van Rusland. De doorsnee Rus wil Stalin niet terug. Waar Poetin wel in slaagt is om steeds een beetje democratie uit de Russische samenleving te verwijderen. De Russen staan erbij en kijken ernaar, langzaamaan meer en meer gedwongen hun mond te houden, bevreesd als ze zijn ook de relatieve vrijheid en welvaart kwijt te raken die er nu is, en onder Stalin niet.
Verwante blogs:
Stalin ondertekende de doodvonnissen zelf (okt 2018)
Waarom die aanhoudende geestdrift voor Stalin? (dec 2021)
Youtubefilmpje: Is er eigenlijk wel iets veranderd sinds de beruchte stalinistische goelag-kampen van de Sovjet-Unie? (240224)