De Russische bureaucratie verzaakt nooit

Vraag het een burger waar ook ter wereld en je krijgt een eensluidend antwoord: “Het is verdomd moeilijk om in onze bureaucratie iets voor elkaar te krijgen”. In Nederland een vergunning aanvragen voor een woning, een dakraam of een stukje grond voor het huis, het is allemaal zo moeilijk dat voornamelijk hogeropgeleiden eraan beginnen. Maar de mores zijn wel van land tot land anders. Op de schaal van moeilijk tot vrijwel onmogelijk scoort Rusland hoog. Als je daar documenten voor iets aanvraagt, word je om te beginnen van het kastje naar de muur gestuurd. Zonder hulp van een ambtenaar krijg je na de geringste verschrijving de formulieren terug en moet je weer opnieuw beginnen. Meervoudig indienen betekent in Rusland echt meervoudig, omdat veel ambtelijke lagen hun zegen moeten geven. Dit betekent enorme stapels papier, waarvan iedere pagina moet worden voorzien van het ‘ronde’ goedkeuringsstempel dat alleen de chef heeft. Het maakt de doorsnee Rus deemoedig en tot lijdzaamheid bereid: je kunt er toch niets aan doen.

Iedereen zal erkennen dat, om een land te besturen, een bureaucratie nodig is. In Rusland bestaat de overheidsbureaucratie vanaf de 18^e eeuw en is door de tijd heen steeds omvangrijker geworden. In de Sovjettijd werden de papierstapels al lachwekkend hoog, maar onder Poetin is de bureaucratie zo complex geworden dat zelfs de overheid de dikke dossiers niet meer kan hanteren. Er bestaat een naam voor: red tape, het gebruikelijke rode lint dat de soeverein vroeger om dossiers liet binden. In het Russisch is het Бюрократизм, letterlijk 'bureaucratisme'. Het staat voor de extreem formele naleving van regels en voorschriften. Rusland kent een verticale werkstructuur waarin voortdurend verantwoording moet worden afgelegd aan een hogere chef en die weer aan een boven hem gestelde - en zo verder. In dit top-down systeem bestaan geen korte lijnen naar boven om effectief te kunnen ingrijpen bij een aanvraag. Maar er bestaat wel iets anders om wensen te realiseren en dat heet blat: het ritselen van dingen met geld, het invloed uitoefenen met ‘voor-wat-hoort-wat’, door druk uit te oefenen met hulp van invloedrijke relaties of zelfs het louter noemen daarvan. Deze gang van zaken is in de Russische samenleving zo vanzelfsprekend dat die in alle sociale relaties doorspeelt en corruptie in de hand werkt. In de praktijk heeft een ambtenaar met al dat smeergeld de mogelijkheid grote aanvullende inkomsten te verwerven. Je zou zelfs kunnen zeggen dat blat in stand gehouden wordt door alles moeilijk te maken met red tape.

Volgens de Russische overheid is digitalisering van de bureaucratische rimram dé oplossing. De regering heeft daarom een super-app opgetuigd die min of meer alles kan: Max. Met deze staatsapp kun je chatten, boodschappen bestellen, video’s bekijken, maar ook via de knop Gosoesloegi documenten bij de overheid regelen, de Russische variant van ‘MijnOverheid’. Alle nieuwe mobiele telefoons worden nu standaard van Max voorzien, in de hoop dat iedereen de app gaat gebruiken. De staatsapp is uiteraard volledig toegankelijk voor de machtige en alom aanwezige veiligheidsdiensten en dat beseft iedere Rus. Hij zal nog banger zijn om fouten te maken en om opening van zaken te geven. Om het ‘organisatiestempel’ van de veiligheidsdiensten niet mis te lopen zal hij nog meer hulp nodig hebben. En dat kan dan natuurlijk niet anders dan tegen betaling, want waar blijft anders blat?

Verwante blogs:

Russische bureaucratie leidt tot conformisme (juli 2019)

'Blat': Doe jij wat voor mij dan doe ik wat voor jou! (feb 2017)

Youtubefilmpje: Russia unveils Kremlin-sanctioned communications app MAX: 'Russia has unveiled an app that combines messaging with other functions. MAX is owned by a Kremlin-friendly oligarch, and the government hopes it will replace other apps. But observers fear it will be yet another way to keep an eye on ordinary Russians.'' (DW News, 2025)