Radioactieve straling kun je net zomin zien als het coronavirus. Tijdens mijn eerste bezoek, in 1997, aan het Siberische Tomsk werd me meteen al ingeprent dat je je altijd 'grondig moet wassen'. Vier jaar eerder was in het nabij gelegen militair-nucleaire complex Tomsk-7 bij een ontploffing veel straling vrijgekomen. Sindsdien staat 'altijd wassen' in mijn geheugen gegrift. Bij vrienden daar moet ik bij aankomst altijd mijn handen wassen en meegebracht fruit krijgt eerst een fikse wasbeurt. Mensen in Tomsk vrezen meer dan normaal kanker te krijgen van de straling en mijn goede vriend Oleg is er hoogstwaarschijnlijk aan overleden. Bij radioactieve straling heeft bescherming te maken met tijd, afstand en afscherming. Hoe meer tijd is verstreken, hoe groter de afstand tot de plek des onheils en hoe adequater de fysieke afscherming, hoe beter. Bij straling ontstaan no-go-area's in het verspreidingsgebied van de nucleaire wolk. Telkens als we de taiga ingingen om paddenstoelen en bosbessen te plukken of er te picknicken, merkte ik dat we bepaalde gebieden zorgvuldig meden. Ook al zijn we in Tomsk 3500 km verwijderd van het corona-epicentrum Moskou, en zijn er officieel maar 21 coronabesmettingen, toch houdt iedereen opnieuw zijn hart vast.
Na Moskou heeft Sergej Zvatsjkin, gouverneur van Tomsk, ook de meest rigoureuze afscherming afgekondigd tegen het coronavirus: huisarrest, met alleen hoogstnoodzakelijke boodschappen toegestaan. Voor 'zomaar' een frisse neus halen dreigt gevangenisstraf. De staatsuniversiteit is dicht, studentenhuizen worden volgens rector Eduard Galazinski voortdurend gedesinfecteerd en bezoek mag er niet meer in. In videogesprekken zeggen mijn academische vrienden zich er nauwgezet aan te houden. The Moscow Times vergelijkt de huidige pandemie met de kernexplosie in april 1986 in Tsjernobyl, nu precies 34 jaar geleden. De nucleaire wolk trok toen over heel Europa en koeien en schapen inclusief hun melk raakten ermee besmet. Binnen een week was het een wereldwijd probleem. De Russische regering kondigt net als toen vooral verboden af en legt weinig uit. In plaats van het ontwijken van radioactief besmette no-go-area's betekent dat nu rigoureus 'binnenblijven'.
Herinneringen aan mijn 97-jarige 'taiga moeder' Jekatarina Michajlovna komen op. Deze mentaal en fysiek ooit zo sterke vrouw zit nu, vanwege dementie, al jaren thuis opgesloten. Stel dat ze fit zou zijn, hoe zou ze dan het gevaar van het virus hebben ingeschat? Met een zware familiegeschiedenis achter de rug heeft ze geleerd vooral op zichzelf te vertrouwen. Zou ze niet gewoon haar schouders ophalen en koste wat kost zelf haar pensioentje bij het buurtpostkantoor innen? De Russische autoriteiten verwachten de piek eind deze maand. Naast Moskou is er nu ook een grote infectiehaard in Sint-Petersburg en in de Komi Republiek, de laatste 3000 km ten noordwesten van Tomsk. Helpt hun ervaring met radioactieve straling nu bij het omgaan met de nieuwe onzichtbare vijand corona? Gouverneur Zvatsjkin van Tomsk is het verboden zijn districtsgrenzen dicht te gooien. De gezondheidszorg laat in Rusland en dus ook in Tomsk veel te wensen over. De mensen zijn vooral daarom, evenals voor de radioactiviteit, als de dood voor deze nieuwe besmetting.
*Wellicht een klein lichtpuntje in deze sombere tijden: de kostuummakers van de succesvolle en kwalitatief goede Amerikaans-Britse televisieserie "Chernobyl" (2019) hebben hun gezichtsmaskers en beschermende kleding aan de mensen in de coronafrontlinie gedoneerd.
Verwante blogs:
Stadsjager in de taiga (juni 2017)
Mijn ‘taiga moeder’ Jekaterina Michajlovna (aug 2016)
Literatuur:
Svetlana Alexijevitsj (2016) Wij houden van Tsjernobyl, met verhalen van ooggetuigen.
Rieke Leenders (2001) Als De Hemel Valt: Bescherming Bevolking tussen fantasie en werkelijkheid [in de pdf rechts klikken op 87996]; Mijn proefschrift analyseert ondermeer science-fiction over radioactieve straling na een kernoorlog.
Youtubefilmpje 'HBO's Chernobyl vs Reality - Footage Comparison' (2019)