Mijn getroebleerde relatie met Rusland

Waarom haten zij ons? En waarom ergeren wij ons zo aan hen? Aan de eerste decennia na de val van de Muur hou ik zulke goede herinneringen! Want uit die tijd stammen mijn warme vriendschappen met Russen. Uit die tijd stammen de langdurige relaties die gelukkig nog steeds bestaan. Was ik naïef over de maatschappelijke en politieke mogelijkheden? Ik herinner me nog goed hoe vriend Valeri uit Tomsk in 2010 - voor mij volkomen onverwachts - tijdens een etentje stelde: "Rusland in transitie? Hoe kom je erbij? Dat is voorbij. Zoals het nu is, zo blijft het." 

En toen begonnen, heel voorzichtig, mijn twijfels. Want Rusland was zeker nog niet de democratie waarvan ik dacht en hoopte dat die in het land zou ontstaan. De bezetting van de Krim in 2014 drukte me met de neus op de feiten en moeilijke gesprekken met Russische vrienden volgden. De door Rusland veroorzaakte conflicten in de Oekraïense Donbas konden mijns inziens niet mis worden verstaan. Weg alle geestverwantschap en lotsverbondenheid. Nu beschuldigen we elkaar hardop of stilzwijgend van hersenspoeling. Wat overblijft is teleurstelling en rancune. Sindsdien vraag ik me af wat er is misgegaan. En wat kan ik doen om mijn getroebleerde relatie met Rusland en met Russen te verbeteren? Welke fouten heb ik zelf gemaakt? Mijn gemoed wil betrokken zijn, meedenken, gedrag en ideologie vanuit hun perspectief begrijpen. Cultuurrelativisme boven etnocentrisme, zoals het dilemma in antropologische termen ogenschijnlijk simpel heet.

Mijn verstand zegt me te oordelen vanuit mijn eigen optiek. Maar wat moet ik dan met de kritische Russische schrijver Viktor Jerofejev die in Een Vrolijke Hel: Het Rusland van Poetin (2007) stelt: "Het Westen is het vaak met ons oneens, heeft vaak andere belangen en denkt vaak dat ze het beter weet." En wat moet ik aan met mijn scherpzinnige vriendin Tatjana, van Russische origine en al lang met genoegen in Nederland, die zich ergert aan intolerante en inflexibele Nederlanders: "Waarom denken ze opeens niet meer rationeel zodra het over Rusland gaat?" Tegelijkertijd word ik me steeds bewuster van mijn neokoloniale houding in de jaren negentig, zo van: Wij westerlingen weten beter wat goed voor jullie is. Pro-westerse Garry Kasparov stelt in Het wordt winter (2015) dat de term 'westerse waarden' niet alleen  'verouderd' is, maar vooral 'neerbuigend'. 

De Russische traditionele houding van 'vergeten en zwijgen' maakte het altijd al moeilijk te spreken over gevoelige zaken. Maar mijn persoonlijke devies is: blijven praten en contact houden, hoe moeilijk ook. Op de foto zie je hoe ik in de goede oude tijd voor mijn 'Russische moeder' Jekaterina Michajlovna bloemen verkoop. "Maar iedereen ziet toch meteen dat jij het geld niet nodig hebt", verklaart ze mijn complete mislukking. En toch blijft dit een van mijn dierbaarste herinneringen. Zo'n aandenken wil ik ook aan deze moeilijke periode. De volhouder wint, toch?

Youtube filmpje: interview met de Russische Irina Prochorova die vanwege haar activiteiten op het snijvlak van cultuur, literatuur en politiek wordt gezien als een van de belangrijkste intellectuelen van Rusland (2016)