Kleine Russische protesten werkten ook in Sovjet-Rusland!
Blijven hopen op verandering in een dictatuur is moeilijk. In Rusland neemt de repressie toe, maar toch zie je nog overal tekenen van hoop, in de vorm van protesten tegen de oorlog. Een bijzonder voorbeeld is Malenki Piket, letterlijk Klein Protest, een 'veilig' Telegram-account. Een Rus zet er de talrijke afbeeldingen op van kleine protesten overal uit het land die anderen hem toesturen. In Malenki Piket zie je geelblauwe kleipoppetjes bij een overheidsgebouw, een standbeeld, op een boomtak of bij een bushalte, als stille solidariteitsbetuigingen aan het zwaargehavende buurland. Het is typisch een voorbeeld van wat antropoloog James C. Scott ‘the weapons of the weak’ noemt. Het Westen ziet kleine protesten vaak over het hoofd omdat bij ons protesten juist vanwege hun massaliteit op de voorpagina en op sociale media verschijnen. In Rusland kan dit niet meer want dan word je in de gevangenis gegooid. Daarom kom je er nu hoofdzakelijk individuele acties tegen of acties van kleine groepen. Waarom doen Russen dit en heeft het effect? Onderzoek naar klein protest in Sovjet-Rusland geeft inzicht.
Klein protest moet het hebben van inventiviteit, publieke zichtbaarheid en zijn symbolische boodschap van verzet. Zoals in je eentje een bordje op straat omhoog houden, maar niet met 'geen oorlog’ want dat kan niet. In het Russisch is 'geen oorlog' нет войнe (njet vojne), twee woorden met drie en vijf letters. Op de borden staan daarom drie en vijf sterretjes of drie en vijf ballerina’s. Ballerina's zitten diep verankerd in het collectieve geheugen van veel Russen, omdat ze verwijzen naar Tsjaikovski's populaire ballet Het Zwanenmeer. Iedereen snapt de bedoeling. En gevangenschap wordt in dit geval moeilijk want hoe luidt dan de aanklacht? Daarnaast sturen dagelijks duizenden individuele Russen vanuit hun woonkamer overal in het land in het grootste geheim inside informatie digitaal door aan de Russische media in ballingschap.
Kleine protestgroepen tegen de oorlog laat de video Russia Inside: Traitors and Heroes (2023) zien (zie hieronder). Je kijkt naar een stel jonge kunstenaars die in Ekaterinburg, 2000 km ten oosten van Moskou, samenkomen om zelfgemaakte stickers met het opschrift 'cargoZ200' overal op te plakken. Het verwijst naar 'cargo200', de naam voor frontsoldaten die terugkeren in een doodskist, maar met een 'Z' toegevoegd, het symbool van voorstanders van de Oekraïne-oorlog. Enkele jongeren in Didino, 1000 km ten oosten van Moskou, hangen midden in de nacht boven de ingang van een autotunnel metalen letters op met 'Dit alles zal voorbijgaan'. Al deze mensen nemen het grote risico van vijf jaar gevangenisstraf. Waarom willen ze dit gevaar lopen? In het filmpje zegt een van hen: "We kunnen en willen niet zwijgen!"
Martin & Varney (2003)* betogen dat ook kleine acties in het nog veel gewelddadiger Sovjet-Rusland wel degelijk zin hebben gehad. Ondanks stelselmatige executies onder Stalin van opposanten protesteerden groepjes gevangenen in de kampen onophoudelijk tegen het kampregime. Dit leidde er onder meer toe dat Chroestsjov het kampregime vanaf 1956 verzachtte en geleidelijk aan afschafte. Daarna gebeurde het verzet vooral via ondergrondse en zelfgemaakte publicaties (samizdat), door brieven aan politieke gevangenen te sturen, door pamfletten te maken op zelfgefabriceerde typemachines, door muziekcassettes te verspreiden met protestliederen (magnitizdat), door het gebruik van kortegolfradio's en door het doorspelen van documentatiemateriaal aan buitenlandse journalisten, toeristen en diplomaten. Het ondergronds verzet gaf Gorbatsjov mede de moed de dictatuur tenslotte te beëindigen. Russen blijven nu protesteren omdat ze weer hopen op verandering. Of dit zoden aan de dijk zet weten ook zij niet. Hun kleine protest ontkracht in ieder geval de mythe dat het Russische regime, net als dat van Sovjet-Rusland, onaantastbaar zou zijn.
Verwante blogs:
De eenzaamheid van dissidente Russen (juli 2022)
Politieke dromers zijn er in Rusland altijd geweest (mei 2022)
Genoemde literatuur (hier te downloaden):
Youtubefilmpje: ‘Inside Russia: Traitors and Heroes' (BBC 2023)
Reacties